Wat zijn de Elfsteden-scenario’s in de toekomst dan?

Wiebe Wieling is er wel aangewend als bij de eerste nachtvorst van het jaar journalisten bellen over de kansen op het doorgaan van de Elfstedentocht. Op 4 januari 2022 is het vijfentwintig jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht werd verreden. Door het uitblijven van een Elfstedentocht heeft het verlangen naar de tocht mythische proporties aangenomen. In de afgelopen jaren verschenen tientallen boeken over de tocht, diverse kunstwerken, een speelfilm en is een Elfsteden-musical in de maak. De Elfstedentocht is de moderne kruistocht geworden, schaatsend langs de elf steden wordt eeuwige roem verkregen voor zij die het kruisje weten te bemachtigen. Wat is er ook mooier dan dat?

Vorig jaar liet zelfs een groot deel van de Tweede Kamer zien besmet te zijn met het Elfstedenvirus door midden in coronatijd te roeptoeteren dat de Elfstedentocht wel door kan gaan bij voldoende ijsdikte. Dat de nuance verdwijnt als het E-woord verschijnt is nu wel het moeilijkste aspect van het fenomeen Elfstedentocht.

Wieling, wat zijn de Elfsteden-scenario’s in de toekomst dan?

‘It sil hêve’, riep de kersverse voorzitter Jan Sipkema op maandagavond 18 februari 1985. Na tweeëntwintig jaar wachten kon er eindelijk een Elfstedentocht worden uitgeschreven. De Elfstedentocht van dat jaar zette Friesland op de kaart. De criticasters die jarenlang verkondigden dat er nooit meer een Elfstedentocht gereden kon worden kregen ongelijk.

Het duurt niet zolang meer voor Elfstedenvoorzitter Wiebe Wieling voor hij begint aan zijn laatste bestuurstermijn. Wieling is inmiddels Jan Kuperus gepasseerd als langstzittende voorzitter (1969-1984) zonder Elfstedentocht. Vastberaden en tegelijkertijd subtiel zet de Elfstedenvereniging haar professionaliseringslag voort. De uitdaging is het al lang niet meer om 25.000 schaatsers over het ijs te laten gaan. Daar zijn de draaiboeken wel op toegerust. Het beheersbaar houden van informatiestromen en de massahysterie te beteugelen als het ‘it giet oan klinkt’, wordt een veel grotere uitdaging. Onlangs liet het Elfstedenbestuur weten desinformatie te bestrijden en te werken aan scenario’s mocht er deze winter kans zijn op een Elfstedentocht. De grote vraag is natuurlijk wat zijn die scenario’s dan?

Anders dan in 2021 wordt het organiseren van de tocht in coronatijd nu niet op voorhand uitgesloten terwijl de huidige coronacijfers weinig perspectief bieden. Critici die het bestuur een gebrek aan visie verweten, is hiermee de wind uit de zeilen genomen door niets op voorhand uit te sluiten. Een slimme zet, passend ook bij de strategie om de deur voor verdere vernieuwing op een kleine kier te kunnen zetten. De traditie is de kracht van de Elfstedenvereniging, tegelijkertijd is de verenigingsstructuur ook een beperkende factor bij vernieuwing.

Jorrit Bergsma en Maria Sterk

Zeggen ‘nu’ bijvoorbeeld de bestuursleden van de Elfstedenvereniging tegen elkaar dat het misschien wel verstandiger was geweest om in de bijna Elfstedenwinter 2012 Jorrit Bergsma en Maria Sterk een kans te geven om de Elfstedentocht te kunnen winnen? Zij weten immers (toch) dat na vijfentwintig jaar wachten op een Tocht elke kans gegrepen moet worden voor het bijschrijven van nieuwe Elfstedenwinnaars? Of niet? Voors en tegens gaan over de bestuurstafel. Wedstrijd en toertocht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden? Het succes daarvan werd in de laatste drie Elfstedentochten toch overduidelijk bewezen? ‘Het gaat om kansen pakken’, werpt een tegendraads bestuurslid tegen. Waarom kiezen we dan niet eerst voor de toerrijders, roept iemand!

Vijfentwintigduizend leden van de Elfstedenvereniging betalen al vijfentwintig jaar de contributie in de hoop op ‘het gelijk van 1985’; een grandioos onthaal langs de elf steden. Maar de wereld na de laatste Elfstedentocht in 1997 is snel veranderd. Klimaatverandering maakt de kans op een Elfstedentocht steeds kleiner. En na 9/11 zijn veiligheidsrisico’s een steeds belangrijker issue geworden bij de organisatie van grote evenementen. Op 4 januari 1997 had men daar allemaal nog nauwelijks weet van. Het medialandschap werd in de periode na de laatste Elfstedentocht totaal op zijn kop gezet door de komst van social media. Internet en mobiele telefonie stond op 4 januari 1997 nog in de kinderschoenen. De Elfstedenverenging zet ondertussen in op crowd management, mocht er ooit een 16e Elfstedentocht uitgeschreven worden om de enorme toestroom naar Friesland in goede banen te leiden. Het scenario dat de Elfstedentocht niet alleen vanwege het klimaat misschien wel nooit meer gehouden kan worden is voor zwartkijkers??

Tolhúster Elfstedentocht

Een van de redenen voor ‘founder’ Mindert Hepkema om de Elfstedenvereniging op te richten in 1909 was dat de Friesche IJsbond na het organiseren van de eerste (officiële) Elfstedentocht liet weten in de toekomst liever geen Elfstedenwedstrijd te willen organiseren. Voor Hepkema gold dat de Elfstedentocht juist moest bestaan uit een wedstrijd en een toertocht. Hij was een pragmatische voorzitter die vooral keek naar de mogelijkheden in plaats naar de beperkingen. Toen een paar Leeuwarder caféhouders in de strenge winter van 1929, twee weken na de Elfstedentocht nog een Tocht wilden organiseren (De Tolhúster Elfstedentocht), liet hij dat begaan. Nadat er sprake was van het organiseren van een derde Elfstedentocht in die winter, kwam Hepkema pas in het verweer en meende dat dat het weleens teveel van het goede kon zijn. Hepkema was wel in meer dingen lenig van geest zoals bij de Elfstedentocht in 1947 toen deelnemers aan de toertocht hun eigen startplaats mochten bepalen. Dat was bedacht om de drukte te spreiden. Een succes werd dat toen niet (maar het was in principe wel een goed idee).

Gaaye Jensma

Vijftig jaar later werden de met veel bombarie gedane vernieuwingsvoorstellen door Elfsteden-lid en autohandelaar Gaaye Jensma uit Sint Annaparochie weggehoond in de ledenvergadering van de Vereniging de Friesche Elf Steden. Wat Jensma toen voorstelde: verschillende startplekken voor de toerrijders, een maximum aantal tochten per lid en indien nodig voor de slagvaardigheid het kunnen loskoppelen van wedstrijd en toertocht, klinkt in 2022, niet meer zo scherp in de oren na een recordperiode zonder Elfstedentocht en in de wetenschap dat alles op alles moet worden gezet voor de organisatie van de 16e Elfstedentocht, het liefst deze winter!!

Mark Hilberts

Foto: Hindeloopen 4 januari 2017, Elfstedenreünie voor wedstrijdrijders in de tocht van 97.