top of page

Klaas Pander Het bewogen leven van een vergeten sportheld


Op donderdag 1 maart 1888 schreef de Haarlemmer Klaas Pander (1868) de allereerste klassieker op natuurijs op zijn naam. In een tijdrit van Haarlem naar Leiden liet hij de chronometer stil staan na 1 uur en 8 minuten. Hiermee was hij ruim 15 seconden sneller dan zijn plaatsgenoot, de illustere Pim Mulier. Mulier maakte naam en faam als sportpionier, oprichter van clubs en bonden, de naam van Klaas Pander verdween na zijn sportloopbaan grotendeels in de anonimiteit.

Niet alleen als schaatser en wielrenner maakte Pander furore aan het eind van de 19e eeuw. Hij was ook de ontdekker en begeleider van Jaap Eden, de latere wereldkampioen (1893). Voor biograaf Wim Zonneveld reden genoeg om de naam van Pander aan de vergetelheid te ontrukken en een prachtig boek over het bewogen leven van Klaas Pander te schrijven.

Haarlem was in de tijd van Mulier, Pander en Jaap Eden ‘de place to be’ als het om sport ging. Op de kostscholen en vanuit het deftige, elitaire Haarlemse milieu onderhield men goede contacten met Engeland. Hierdoor raakte jonge Nederlandse sportpioniers gefascineerd door voetbal, cricket, wielrennen en schaatsten en vele andere sporten. Die in Engeland al ruimschoots beoefend werden.

Klaas Pander ontwikkelde zich in deze tijd tot de sterkste Nederlandse allround schaatser van zijn generatie, met internationale allure. Samen met Pim Mulier trok hij op en vergaarde hij kennis over training en begeleiding waarvan de derde Haarlemmer, Jaap Eden, later optimaal profiteerde.

Wim Zonneveld is er uitstekend in geslaagd om Pander in zijn tijd te plaatsen, minutieus over zijn intrigerende (internationale) sportcarrière te schrijven en de (wrede) familiegeschiedenis van de Panders, van oorsprong mattenschippers uit het Overijsselse Blokzijl, bloot te leggen. Storend zijn de anachronismen die het boek ontsieren, zoals ‘midden in de 19e eeuw loopt er een verbinding van Blokzijl naar het IJsselmeer’. Of ‘voor een holistische benadering van sportbeoefening is Pim (Mulier) je man?’ En: 'In een interview met het Haarlems Dagblad in 1933 herinnert hij (Klaas Pander) zich het Jan Bols moment (1971) van Amsterdam……'.

Onzorgvuldig gekozen beeldspraak ontsiert het boek. ‘Elk nadeel heb z’n voordeel’, is een mooie term van Johan Cruyff, maar past niet bij een vergelijking - in welke vorm dan ook- met Klaas Pander. Of als je met krom taalgebruik ‘Rudi Liebrechtsen' en 'Gerben Karstensen' gebruikt om een vergelijking te maken met sporters die schaatsen en wielrennen op hoog niveau combineren.’ Afgezien van de vraag of dit een relevante vergelijking is en er geen betere (meer hedendaagse) voorbeelden te bedenken zijn…

Details maken in de sport het verschil, maar ook in een boek. Zonneveld noemt de Paterwoldse Plassen, in plaats van het Paterwoldsemeer. Of: als Klaas Pander geduchte concurrentie krijgt, wordt er niet aan zijn status geknabbeld, maar wordt deze bedreigd. Helaas zijn er meer voorbeelden van synoniemen te noemen die niet juist in de tijd zijn geplaatst of slordigheden in de chronologie, 1989 vermelden als 1889 wordt bedoeld. Ook moet er bij een zin ‘het is als of men op Medeo rijdt’, meer uitleg gegeven worden ( aan de lezer van nu) in deze tijd van de (snelle) overdekte kunstijsbanen.

Schaatshistoricus Marnix Koolhaas wijst er terecht op dat Zonneveld met zijn boek over Klaas Pander ‘voorzien heeft in een hiaat in de sportgeschiedschrijving en voor een welkome aanvulling zorgt in de geschiedenis van het moderne hardrijden’. Vooral de interessante historische feitjes die Zonneveld aanhaalt maken het boek aantrekkelijk om te lezen. Klaas Pander die strijd levert op de schaats in het Zuid-Hollandse Slikkerveer tegen o.a. de Rotterdammer Willem Jan van Vollenhoven, de grootvader van het lid van het Koninklijk Huis, Mr. Pieter van Vollenhoven.

Zonneveld beschrijft boeiend het gedoe rond de Friese kortebaanrijders die als profs worden beschouwd in een tijd dat de schaatsbond (nog) zuivere amateursport propageert. De analyse van Zonneveld is helder, ‘de bestuurders van de bond zijn net als de amateurrijders afkomstig uit de gegoede west Nederlandse burgerij van de grote stad, de profs zijn bijna zonder uitzondering afkomstig uit de provincie.’ Dat zijn de boeren en schippers die in de winter met schaatsen van wedstrijden voor een welkome aanvulling kunnen zorgen in hun levensonderhoud. Voor hen gaat het niet om de moraal of de eer, maar gaat het om ‘brood op de plank’.

De ondergang van Jaap Eden is (natuurlijk) een tragisch verhaal van een groot sportman. Zonneveld neemt de lezer meeneemt in de vraag hoe Klaas Pander deze periode moet hebben beleefd? Na het overlijden van Jaap Eden in 1925 breken ook voor Klaas Pander moeilijke jaren aan. De crisis in de jaren dertig spaart hem niet. Zijn zaak (in behangartikelen) gaat failliet. In het eerste oorlogsjaar, op 23 december 1940 overlijdt hij (kinderloos) op 73-jarige leeftijd. Aan het graf staat ook Jaap Eden Junior, in mei 1940 heeft hij zich verdienstelijk gemaakt als gevechtspiloot. In de kranten van die dagen verschijnen berichten over de grote sportman Klaas Pander, daaruit blijkt dat zijn successen niet vergeten zijn. De jaarlijkse Klaas Pander Memorial op de Haarlemse Kunstijsbaan houdt (nu) de herinnering aan een bijzondere sportman levend. Het boek over Klaas Pander leest als een trein, is prachtig geïllustreerd en is voorzien van unieke foto’s! Een aanrader voor de liefhebber van de schaatshistorie.

Klaas Pander

Het bewogen leven van een vergeten sportheld

Auteur: Wim Zonneveld

Uitgeverij Elmar

ISBN: 9789038925752

Laatste berichten
  • Twitter - White Circle
  • LinkedIn - White Circle
  • Facebook - White Circle

© 2017

bottom of page